آیا بیت کوین یک حباب است؟ بررسی دلایل موافق و مخالف

برای اینکه بدانیم بیت کوین حباب است یا نه، باید این ارز دیجیتال را از نظر نوسانات قیمت، احساسات، رفتار تریدرها و تأثیر تبلیغات و اساساً، متغیرهای فاندامنتال بررسی کنیم. محققان بسیاری، حباب بیت کوین (Bitcoin Bubble) را با حباب‌های بزرگ تاریخ از جمله دات کام، لاله‌های هلندی و می‌سی‌سی‌پی نیز مقایسه کرده‌اند. مشکل اینجاست که به‌خاطر رفتار بیت کوین، نمی‌توان یک پاسخ بله یا خیر قاطعانه به حباب بودن آن داد.

برای رفع این مشکل، ما مقالات علمی و منابع مختلفی که موافق و مخالف حباب بودن بیت کوین هستند و همچنین نظر فعالان مشهور بازارهای مالی در این خصوص را بررسی می‌کنیم.

آیا بیت کوین یک حباب است؟

بیت کوین (Bitcoin) حتی اگر حباب هم باشد، هنوز نترکیده است. دیدگاه‌های مختلف درباره بیت کوین و دادن القابی مانند «مادر همه حباب‌ها» یا «طلای دیجیتال» به آن، عمدتاً بر احساسات و شهود استوارند و نیاز به مدل‌های تحلیلی دقیق‌تر برای قضاوت دارند. بنابراین، با یک پاسخ بله یا خیر قاطعانه نمی‌توان به این سؤال پاسخ داد که آیا بیت کوین یک حباب است یا نه.

تا کنون هم افراد زیادی بوده‌اند که با ادعای «ترکیدن حباب بیت کوین» در زمان‌های سقوط شدید قیمت آن، مرگش را متصور شده‌اند. بااین‌حال، این ارز دیجیتال هنوز زنده است و به حیات خود ادامه می‌دهد.

امروزه مقالات آکادمیک و معتبر مختلفی منتشر شده‌اند که که با مقایسه با دیگر حباب‌های معروف تاریخ در مورد حباب بودن بیت کوین تحقیق کرده‌اند. برای روشن‌تر شدن این موضوع، داده‌های منتشرشده در این مقالات را بررسی می‌کنیم تا از نظر علمی بتوانیم تصمیم بهتری برای حباب خواندن بیت کوین بگیریم.

بیشتر بخوانید: حباب بیت کوین چیست

دلایل موافق حباب بودن بیت کوین

متغیرهای تحلیل فاندامنتال بیت کوین از جمله رفتارهای سرمایه‌گذاران، هاوینگ و استخراج، تأثیر رسانه، اخبار، اشخاص و نحوه ورود سرمایه، همگی می‌توانند این ارز دیجیتال را به یک حباب تبدیل کنند.

نوسانات شدید قیمت بدون پشتوانه بنیادی

بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال، دارایی‌های مولد درآمد (مانند سود سهام یا بهره) و کالای فیزیکی نیستند و به‌همین‌خاطر، ارزش بنیادی مشخصی ندارند. به عبارت دیگر، نبود پشتوانه‌ای به شکل جریان نقدی منظم، محلی برای سفته‌بازی و ایجاد رفتارهای حبابی برای قیمت بیت کوین است.

هاوینگ و چرخه‌های سوداگرانه

یکی از یافته‌های مهم مقاله «Bubbles in Bitcoin and Ethereum: The role of halving in the formation of super cycles»، این است که هاوینگ بیت کوین نقش مهمی در ایجاد چرخه‌های حبابی ایفا می‌کند. معمولاً بعد از هر هاوینگ، اوج قیمتی طی ۹ ماه تا یک سال بعد اتفاق می‌افتد.

این مقاله همچنین توضیح می‌دهد که رفتار قیمتی بیت کوین و اتریوم، به‌خصوص در سال‌های ۲۰۱۳، ۲۰۱۷ و ۲۰۲۱، حباب‌های سوداگرانه سوپرسایکل (Supercycle Speculative Bubbles) داشته‌اند که ناشی از رفتار هیجانی سرمایه‌گذاران و نوسانات شدید قیمتی بوده است.

حباب‌های سوداگرانه سوپرسایکل‌گونه، توالی از حباب‌های سوداگرانه‌ای هستند که به‌صورت مکرر در دارایی‌هایی با چرخه‌های بلندتر از یک سال رخ می‌دهند.

بیشتر بخوانید: هاوینگ بیت کوین چیست

تأثیر مدل استخراج و عرضه محدود

یلونگ ژو (Yilong Xu)، یکی از استادیارهای دانشکده اقتصاد یوترخت، در مقاله‌ای نوشته است خود فرآیند استخراج بیت کوین که نیاز به هزینه و تجهیزات خاص دارد، باعث می‌شود ماینرها بیت کوین‌هایشان را ارزان نفروشند. این موضوع باعث تداوم قیمت بالای این ارز دیجیتال می‌شود و در نتیجه، به ایجاد حباب کمک می‌کند.

علاوه‌براین، عرضه محدود بیت کوین و کاهش نرخ استخراج آن به واسطه هاوینگ، تقاضا روی این ارز را افزایش می‌دهد که می‌تواند منجر به حباب قیمتی شود.

شباهت به حباب‌های مشهور تاریخ

یکی از مقالاتی که به‌صورت ویژه به بررسی رفتار حباب‌گونه بیت کوین پرداخته، مقاله «Bitcoin’s bubbly behaviors: does it resemble other financial bubbles of the past» است. نتیجه نهایی این مقاله این است که رفتار قیمت بیت کوین، شباهت زیادی به پنج حباب بزرگ تاریخ شامل تب گل لاله (۱۶۳۴ تا ۱۶۳۷)، حباب شرکت می‌سی‌سی‌پی (۱۷۱۹ تا ۱۷۲۰)، حباب شرکت دریای جنوب (۱۷۲۰)، سقوط بورس نیویورک در سال ۱۹۲۹ و حباب دات‌کام (۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱) دارد.

برای مقایسه درست بین دو رویداد باید شرایط وقوع آن‌ها مانند وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فناوری و قانونی نیز یکسان باشد. تحقیقی که از آن نام بردیم، شباهت‌های زیادی بین رفتار قیمتی بیت کوین با حباب گل لاله و شرکت می‌سی‌سی‌پی یافته است.

ورود سرمایه‌گذاران بدون آگاهی کافی

بسیاری از افراد به‌دلایل هیجانی و تأثیر رسانه‌های اجتماعی مانند ترس از دست دادن فرصت (FOMO) و بدون دانش کافی وارد بازار رمز ارزها می‌شوند.

در مقاله «Bitcoin’s bubbly behaviors» همچنین آمده است که بخش عمده‌ای از خریداران بیت کوین را گروه مردان ۱۸ تا ۳۵ ساله با سطح اقتصادی متوسط به بالا تشکیل می‌دهند. انگیزه‌ی اصلی‌ آنها از خرید بیت کوین، در بیشتر موارد سفته‌بازی و کسب سود است. این مقاله همچنین می‌گوید که رفتار تقلیدی و جمعی (Herding behavior) و سرمایه‌گذاری احساسی کاربران بدون تحلیل بنیادی واقعی، از دلایل اصلی شکل‌گیری این حباب‌ها هستند.

ورود سرمایه بدون توجیه و کاربرد واقعی

بسیاری از افراد که بیت کوین را حباب می‌نامند، آن را به یک طرح پانزی نیز تشبیه کرده‌اند. در یک طرح پانزی، افراد قدیمی‌تر با سرمایه ورودی از سوی افراد جدیدتر درآمد کسب می‌کنند. زمانی که دیگر پول جدیدی وارد سیستم نشود، افرادی که در رأس قرار دارند، با پول‌ها پا به فرار می‌گذارند.

در مقاله‌ای با عنوان «Bitcoin valuation: Transactional demand versus speculative bubble» تأکید شده است که اگر قیمت بیت کوین فقط از طریق ورود سرمایه‌های جدید توجیه شود (نه از طریق استفاده واقعی برای پرداخت‌ها)، شباهت زیادی به حباب یا حتی طرح پانزی دارد.

تأثیر تبلیغات و هیجانات بازار روی قیمت بیت کوین

رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و شخصیت‌های تاثیرگذار مانند ایلان ماسک، نقش بزرگی در تحریک رفتار بازار و ایجاد انتظارات حبابی داشته‌اند. همانطور که تا کنون دیده‌ایم، تأثیر شایعات و اخبار مثبت و منفی روی قیمت بیت کوین بسیار بالاست. اکثر سرمایه‌گذاران، خصوصاً افراد تازه‌وارد و جوان‌تری که نسبت به اخبار حساس‌تر هستند، واکنش‌های شدیدتری به آن‌ها نشان می‌دهند.

رشد فوق نمایی قیمت بیت کوین

مقاله «Cryptocurrencies as financial bubbles: The case of Bitcoin» نشان داده است که قیمت بیت کوین در دوره‌هایی از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷، رشدی فوق نمایی داشته که ویژگی کلاسیک رفتار حبابی محسوب می‌شود.

طبق مدلی که این مقاله طراحی کرده است، تاریخ ۶ دسامبر ۲۰۱۷ (۱۵ آذر ۹۶) به‌عنوان نقطه بحرانی ریزش حباب شناسایی شده بود. این تاریخ تقریباً مصادف با همان زمانی است که رفته‌رفته سقوط بیت کوین (Bitcoin Collapse) آغاز شد.

دلایل مخالف حباب بودن بیت کوین

سوای دلایل موافق، دلایلی هم هستند که پاسخ‌شان به سوال آیا بیت کوین حباب است، منفی است. مشابه قبل، معیارهای فاندامنتال و بنیادین این ارز دیجیتال نقش بزرگی در رد کردن این نظریه دارند.

پذیرش روزافزون بیت‌ کوین

با ورود ETFها (صندوق‌های قابل معامله) و ساده‌تر شدن خرید بیت کوین برای افراد مسن‌تر و سرمایه‌گذاران سنتی، میزان پذیرش بیت کوین افزایش یافته است. نویسندگان مقاله «Bitcoin’s bubbly behaviors»، در تحقیق خود به رشد تعداد کاربران بیت کوین از ۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۶، به حدود ۳۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۳ اشاره کرده‌اند که نشان‌دهنده پذیرش گسترده این ارز دیجیتال در جهان است.

مقاله «Cryptocurrencies as financial bubbles» نیز در بخش نتیجه‌گیری می‌گوید با پذیرش روبه‌رشد بیت کوین به‌عنوان یک روش پرداخت توسط فروشندگان آنلاین، می‌توان روند قیمتی آن را بخشی از یک حرکت منطقی‌تر دانست.

به‌همین‌خاطر، می‌توان براساس این تحقیقات نتیجه گرفت که رشد قیمت بیت کوین به‌خاطر حباب نیست، بلکه از کاربرد و پذیرش آن ناشی می‌شود.

بیشتر بخوانید: ETF بیت کوین چیست

کاهش ارزش ارزهای فیات و استفاده از بیت کوین به‌عنوان ذخیره

مقاله «Bubbles in Bitcoin and Ethereum» گفته است که برخی سرمایه‌گذاران، بیت کوین را به‌عنوان یک دارایی ضد تورم (Inflation) در برابر کاهش ارزش ارزهای فیات می‌بینند. این نگرش می‌تواند رشد آن را توضیح دهد و عاملی برای رد فرضیه حباب بودن این ارز دیجیتال باشد.

محدودیت عرضه بیت‌ کوین و کمیابی

بااینکه گفتیم هاوینگ و محدودیت عرضه ۲۱ میلیون واحدی بیت کوین می‌تواند به‌عنوان عاملی برای حبابی‌کردن قیمت عمل کند. با این حال، نویسندگان مقاله «Bitcoin’s bubbly behaviors» و مقاله دانشگاه اوترخت (Utrecht University) می‌گویند که محدودیت عرضه، باعث نزدیک شدن بیت کوین به دارایی‌های واقعی و کمیابی مانند طلا می‌شود و در نتیجه، رشد طبیعی بلندمدت ارزش آن را به‌دنبال دارد.

بیشتر بخوانید: تاریخچه حباب ‌های بزرگ بیت کوین

اتکا به فناوری پرقدرتی مثل بلاک چین

بیت کوین برخلاف دارایی‌های سنتی، روی زیرساخت غیرمتمرکز بلاک چین ساخته شده است. این یک مزیت فناوری بزرگ است و بیت کوین را از حباب‌های سنتی متمایز می‌کند.

فاکتورهای بیرونی

نویسندگان «Cryptocurrencies as financial bubbles» همچنین گفته‌اند که بخشی از تغییرات قیمتی ممکن است به عوامل عقلانی از جمله ورود قراردادهای آتی بیت کوین و تغییرات قانونی مربوط باشد، نه فقط رفتار حبابی.

تحلیل نظرات کارشناسان مختلف درباره حباب بودن بیت کوین

سوای مقالات علمی و دانشگاهی معتبر، افراد فعال در بازارهای مالی نیز نظرهای شخصی خود را درباره اینکه آیا بیت کوین حباب است یا خیر مطرح کرده‌اند. در این قسمت، این نظرات را بررسی می‌کنیم.

جیم راجرز؛ حبابی نزدیک به فروپاشی

جیم راجرز (Jim Rogers) که یکی از سرمایه‌گذاران باسابقه در بازارهای مالی است، بیت کوین را حبابی دانسته که در نهایت فروخواهد پاشید. او در گفت‌وگویی با شبکه خبری ET Now در سال ۲۰۲۵، نسبت به دوام بلندمدت این رمزارز ابراز تردید کرد. او در این مصاحبه گفت:

این موضوع قرار است به خیلی‌ها آسیب بزند. امیدوارم من و شما جزو آن‌ها نباشیم. من هیچ واقعیتی در این جنبش نمی‌بینم. از نظر من، این یک حباب است و روزی منفجر خواهد شد.

کلیف آسنس؛ نبود کاربرد واقعی

به باور کلیف آسنس (Cliff Asness)، هم‌بنیان‌گذار شرکت AQR Capital Management، بیت کوین پس از رشد سریع خود و عبور از سطح ۱۰۰ هزار دلار پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده در نوامبر ۲۰۲۴ (آبان ۱۴۰۳)، اکنون در یک حباب سفته‌بازانه قرار دارد.

آقای آسنس در برنامه «Money Movers» شبکه CNBC گفت:

من به‌طور کلی در جبهه باور به حباب هستم. برای اینکه نظرم تغییر کند، تنها افزایش قیمت کافی نیست، بلکه باید کاربرد واقعی از بیت کوین ببینم. تنها در این صورت ممکن است بیشتر به دنیای رمزارزها تمایل پیدا کنم؛ زمانی که استفاده‌ای واقعی، غیر از سفته‌بازی و جرم، برای آن پیدا کنم.
هیچ روند بنیادی برای کریپتو وجود ندارد، چون من نمی‌دانم اساساً بنیاد آن چیست. اما روند قیمتی وجود دارد، بنابراین گمان می‌کنم بیشتر تریدرهای روندی که کریپتو را در سبد دارایی‌های خود قرار داده‌اند، در پوزیشن خرید قرار داشته و منتظر رشد قیمت هستند.

بااینکه آقای آسنس نسبت به ارزهای دیجیتال دیدگاه منفی دارد، اما تأکید کرد که به دلیل نوسانات زیاد، حاضر نیست روی سقوط آن شرط‌‌بندی کند. او در ادامه گفت:

چون شورت کردن دارایی‌هایی با نوسان سالانه ۱۰۰ درصد می‌تواند بسیار خطرناک باشد، ارزهای دیجیتال را هیچ‌وقت شورت نمی‌کنم. فکر کنم همه‌مان دیده‌ایم که شورت کردن‌های یکباره چه بلایی می‌تواند بر سر یک پرتفوی بیاورد.

پاول کروگمن؛ حبابی در پوششی از رمزگرایی تکنولوژیک

پاول کروگمن (Paul Krugman)، اقتصاددان مکتب کینزی جدید، استاد ممتاز اقتصاد در مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهری نیویورک و برنده نوبل اقتصاد است. او از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۴ به‌عنوان مقاله‌نویس در روزنامه نیویورک تایمز فعالیت کرد.

آقای کروگمن در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۸ که در این روزنامه به چاپ رسید، درباره حباب بودن بیت کوین نوشت:

چند روز پیش، آرایشگرم از من پرسید که آیا باید تمام پولش را در بیت کوین سرمایه‌گذاری کند یا نه. واقعیت این است که اگر او، مثلاً یک سال پیش، بیت کوین خریده بود، الان احساس خوبی داشت. از طرف دیگر، سفته‌بازان هلندی که در سال ۱۶۳۵ پیاز گل لاله خریدند نیز مدتی احساس خوبی داشتند، تا زمانی که قیمت لاله‌ها در اوایل سال ۱۶۳۷ سقوط کرد.

پس آیا بیت کوین یک حباب بزرگ است که در نهایت با اندوه پایان می‌یابد؟ بله. اما این حباب در پوششی از رمزگرایی تکنولوژیک و درون پیله‌ای از ایدئولوژی آزادی‌خواهانه پیچیده شده است و با کنار زدن این لایه‌ها می‌توان چیزهایی درباره زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم آموخت.

ژان تیرول؛ حبابی بدون ارزش بنیادین

ژان تیرول (Jean Tirole)، اقتصاددان فرانسوی برنده نوبل و استاد دانشگاه Toulouse ۱ Capitole University، در کنار پذیرش ارزش نوآوری‌های فناوری مانند بلاک چین، نسبت به ارزش ذاتی و پایداری بیت کوین و ارزهای دیجیتال شکاک است.

او در مقاله‌ای در سال ۲۰۲۴ نوشت:

از نظر دوام و ماندگاری، رمز ارز چیزی است که اقتصاددانان آن را «حباب خالص» می‌نامند؛ یک دارایی فاقد ارزش ذاتی. یعنی اگر اعتماد بازار نسبت به آن از بین برود، قیمتش به صفر سقوط می‌کند. به عبارت دیگر، ارزش بنیادی (فاندامنتال) آن برابر با صفر است.

نوریل روبینی؛ مادر همه حباب‌ها

نوریل روبینی (Nouriel Roubini)، اقتصاددان و استاد دانشگاه نیویورک، در سال ۲۰۱۸، بیت کوین را «مادر همه حباب‌ها» نامیده بود که مورد استقبال «شیادان و کلاهبرداران» قرار گرفته است.

او زمانی این اظهارنظر را مطرح کرد که بیت کوین در آن سال به زیر ۸ هزار دلار سقوط و طی یک هفته ۳۰ درصد افت کرد. بسیاری علت چنین سقوط قیمتی را تشدید نظارت‌های قانونی می‌دانستند.

او در آن زمان همچنین گفته بود بیت کوین در انجام وظایف اصلی پول مانند عملکرد به‌عنوان واحد شمارش، وسیله‌ای برای پرداخت و ذخیره ارزش شکست خورده است.

وارن بافت؛ یک سراب و سم موش

سرمایه‌گذار افسانه‌ای و هم‌بنیان‌گذار شرکت برکشایر هاتاوی، وارن بافت (Warren Buffett)، در سال ۲۰۱۴ گفته بود بیت کوین یک سراب است و باید از آن فاصله گرفت.

او در سال ۲۰۱۸ نیز این ارز دیجیتال را «سم موش احتمالی به توان دو» توصیف کرد. بافت بیت کوین را دارایی غیرمولدی خوانده بود که تنها براساس امید به فروش با قیمت بالاتر به دیگران ارزش پیدا می‌کند.

لری فینک؛ یک دارایی مشروع

بااینکه لری فینک (Larry Fink)، مدیرعامل شرکت بلک‌راک، قبلاً نسبت به بیت کوین بدبین بود، اما در سال ۲۰۲۴ آن را دارایی مشروعی خواند که بازدهی غیرهمبسته‌ای با دارایی‌های سنتی دارد و می‌تواند در برابر کاهش ارزش ارزها و بی‌ثباتی سیاسی از سرمایه‌گذاران محافظت کند.

بیشتر بخوانید: همبستگی بیت کوین چیست

ری دالیو؛ اختراعی فوق‌العاده

ری دالیو (Ray Dalio)، بنیان‌گذار Bridgewater Associates، پادشاه ارزهای دیجیتال را «اختراعی فوق‌العاده» می‌داند و آن را به‌عنوان دارایی جایگزین طلا توصیف کرده است. او همچنین هشدار داد که در صورت موفقیت بیش از حد بیت کوین، ممکن است دولت‌ها برای مهار آن اقدام کنند.

سؤالات متداول

جمع‌بندی

بیت کوین در عین حال که می‌تواند یک حباب باشد، یک دارایی امن هم محسوب می‌شود. برخی از ویژگی‌های ذاتی این ارز دیجیتال مانند عرضه محدود، مقاومت در برابر تورم و تکیه بر فناوری بلاک چین، باعث تبدیل شدن آن به طلای دیجیتال می‌شوند.

با این حال،‌ برخی دیگر مانند هاوینگ، ورود بی‌هدف سرمایه، سوداگری و شباهت رفتاری به حباب‌های مشهور تاریخ، آن را به سمت حبابی شدن سوق می‌دهند. بنابراین، یک پاسخ قاطعانه بله یا خیر نمی‌توان به این سؤال که آیا بیت کوین حباب است یا نه داد.